بررسی نتایج مقاله مطالعات حیوانی واکسن جدید انستیتو پاستور

آبان نیوز : سندرم حاد تنفسی کرونا ویروس ۲ (بیماری کووید-۱۹) تاکنون، جان بیش از ۶ میلیون نفر را در سراسر جهان گرفته و بیش از ۵۰۰ میلیون ابتلا به این ویروس توسط سازمان جهانی بهداشت ثبت شده است. این همه‌گیری نه تنها بار قابل توجهی بر سیستم‌های مراقبت بهداشتی در سطح جهان تحمیل کرده، بلکه تقریباً بر تمام جنبه‌های زندگی افراد تاثیر گذاشته است.

از زمان ظهور این بیماری در اوایل دسامبر ۲۰۱۹ در چین، تلاش‌های گسترده‌ای در جهان برای مقابله با این ویروس انجام شده است، ولی علی‌رغم این تلاش‌های قابل‌توجه، هیچ درمان مؤثری برای این بیماری پیدا نشده است. بر همین اساس به نظر می‌رسد که واکسیناسیون راه‌حل نهایی برای رسیدن به ایمنی جمعی و کنترل همه‌گیری کووید-۱۹ باشد.

در جهان، فناوری‌های مختلفی برای توسعه واکسن‌های مؤثر کووید-۱۹ استفاده شده‌اند. واکسن‌های بر پایه mRNA (مانند مدرنا و فایزر/بیوان‌تک)، واکسن‌های ویروسی غیرفعال (مانند سینوفارم، سینووک، بهارات بیوتک)، واکسن‌های بر پایه وکتور یا ناقل (مانند آکسفورد/آسترازنکا، جانسون و اسپوتنیک وی) و واکسن‌های نوترکیب (مانند سوبرانا، نوواوکس)، انواع پلتفرم‌های استفاده شده برای ساخت واکسن کووید-۱۹ هستند. برخی از این واکسن‌ها بر اساس گزارش‌هایی که از موفقیت کارآزمایی‌های بالینی ارائه داده‌اند، توسط سازمان جهانی بهداشت برای استفاده اضطراری مجوز گرفته‌اند.

انستیتو پاستور ایران با همکاری انستیتو «فینلای» کوبا، مطالعات واکسن سوبرانا که در ایران به نام پاستوکووک شناخته می‌شود را پیگیری کرده‌اند. مراحل اول و دوم مطالعات بالینی این واکسن در کشور کوبا و مرحله سوم کارآزمایی بالینی آن با مشارکت دو کشور ایران و کوبا انجام شده است. در حال حاضر نیز این واکسن و بوستر آن به نام پاستوکووک پلاس (سوبرانا پلاس) در سبد واکسیناسیون ایران قرار دارد.

چرخه توسعه واکسن‌ها؛ یک فرآیند ۶ مرحله‌ای شامل مراحل اکتشافی، پیش‌بالینی (فاز حیوانی)، کارآزمایی بالینی، تایید مجوز، تولید انبوه و کنترل کیفیت است. مراحل اول و دوم (اکتشافی و پیش‌بالینی) در آزمایشگاه انجام می‌شود. مرحله کارآزمایی بالینی خود به تنهایی در سه زیرمرحله انجام می‌شود. در صورت تایید ایمنی و اثربخشی واکسن در مراحل مختلف کارآزمایی بالینی، واکسن، تاییدیه و مجوز سازمان غذا و دارو را دریافت می‌کند. بعد از مرحله چهارم، سازمان‌های نظارتی پایش عوارض جانبی و بالقوه واکسن را که ممکن است در کارآزمایی‌های بالینی نشان داده نشده باشد، مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

انستیتو پاستور ایران علاوه بر مشارکت با انستیتو فینلای کوبا در پروژه واکسن پاستوکووک، طراحی واکسن جدیدی به نام «پاستوکوآد» (PastoCoAd) بر پایه وکتور یا ناقل آدنوویروس را از مهر ۱۳۹۹ شروع کرد. در روزهای اخیر مقاله مرحله پیش‌بالینی این مطالعه که قدرت ایمنی زایی، تعیین ایمن بودن واکسن و تعیین اثر حفاظتی و پیشگیری را مورد بررسی قرار داده، منتشر شده است.

در این مقاله، پس از طراحی سه کاندیدای واکسن، میزان ایمنی‌زایی آن‌ها در مدل‌های موش، خرگوش و همستر بررسی شده است. همچنین میزان اثر حفاظتی و پیشگیری نیز در همستر مورد ارزیابی قرار گرفت.

در واکسن‌هایی که بر پایه وکتور یا ناقل ویروسی طراحی می‌شوند، با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک، ویروس‌هایی مانند آدنوویروس‌ها دستکاری شده و از آن به عنوان یک ناقل یا وکتور برای ویروس اصلی استفاده می‌شود.

در این نوع واکسن‌ها، ماده ژنتیکی ویروس کووید-۱۹ به درون این وکتور وارد می‌شود. پس از تزریق این واکسن، آدنوویروس که حاوی ماده ژنتیکی کووید-۱۹ است، ماده ژنتیکی کووید-۱۹ را به درون سلول می‌فرستد و سلول‌ها شروع به ساخت پروتئین اسپایک می‌کنند. پروتئین اسپایک (S) در اتصال و ورود ویروس سارس-کوو-۲ به سلول میزبان نقش کلیدی دارد و به همین دلیل در بیشتر واکسن‌ها از این پروتئین برای شناساندن ویروس کووید-۱۹ به بدن استفاده می‌شود.

پس از تولید پروتئین اسپایک در بدن، سیستم ایمنی آن را به عنوان یک عامل بیگانه شناسایی کرده و در برابر آن آنتی‌بادی تولید می‌کند. پس از این مرحله، در صورتی که فرد با ویروس کووید-۱۹ مواجه شود، سیستم ایمنی می‌تواند با این ویروس مبارزه کند.

واکسن‌های با پایه وکتور یا ناقل‌های آدنوویروسی، پلتفرم‌های امنی هستند که می‌توانند سیستم ایمنی بدن (هر دو نوع ایمنی سلولی و هومورال) را تحریک کنند. مهم‌تر این‌که این وکتورها می‌توانند در مقیاس بزرگ تولید شوند. به همین دلیل، این ویژگی‌ها آن‌ها را تبدیل به کاندیداهای امیدوارکننده‌ای برای واکسن‌های در حال توسعه کووید-۱۹ کرده است.

واکسن‌های جانسون اند جانسون (شرکت جانسن)، آسترازنکا (کمبریج انگلستان) و اسپوتنیک (مسکوی روسیه) واکسن‌های بر پایه وکتور ویروسی هستند که توسط سازمان جهانی بهداشت تایید شده و در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

این واکسن در مرحله ابتدایی به سه شکل طراحی شد و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که هر سه شکل طراحی این واکسن، در هر سه مدل حیوانات آزمایشگاهی، ایمنی‌زایی داشته است و در همسترها نیز اثر محافظت‌کنندگی دارد. با این وجود در این مطالعه استفاده از پروتئین کامل اسپایک و استفاده از زیرواحد RBD پروتئین اسپایک (rAd۵-S and rAd۵ RBD-N) به صورت تک دز، به عنوان یک کاندیدای واکسن مؤثر و ارزان پیشنهاد شده است. البته واکسیناسیون گسترده به این نوع واکسن، نیاز به انجام مطالعات بالینی انسانی دارد و پس از موفق بودن این مطالعات می‌توان از این واکسن استفاده کرد.

در خبر منتشر شده از سوی انستیتو پاستور در خصوص انتشار این مقاله، عنوان شده است که «این واکسن توانایی تحریک سیستم ایمنی سلولی علیه ویروس کووید-۱۹ و نیز تولید آنتی بادی خنثی کننده علیه سویه‌های مختلف کووید۱۹ مانند سویه ووهان، لامبدا، دلتا و اومیکرون را دارا می‌باشد». ولی در این مقاله شواهدی در خصوص بررسی عملکرد این واکسن در برابر سویه‌های مختلف ویروس سارس-کوو-۲ مطرح نشده است.

یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «Potency, toxicity and protection evaluation of PastoCoAd candidate vaccines: Novel preclinical mix and match rAd۵ S, rAd۵ RBD-N and SOBERANA dimeric-RBD protein» در نشریه Vaccine منتشر شده است.

نشریه  Vaccine، دارای ضریب تاثیر ۳.۶۴۱ است و مقالات مرتبط با حوزه واکسن‌شناسی شامل مطالعات پایه و بالینی، ساخت واکسن، تاریخچه، سیاست عمومی، علوم رفتاری و اخلاق، علوم اجتماعی، ایمنی و …. را منتشر می‌کند.

این پژوهش با سرمایه گذاری انستیتو پاستور ایران انجام شده است و در بخش تعارض منافع این مقاله عنوان شده است که تعارض منافع یا روابط شخصی شناخته‌شده‌ای که در این مقاله تأثیر بگذارد، ندارند.

این مقاله در تاریخ هشتم مهرماه ۱۴۰۰ به نشریه Vaccine ارسال شده، ۱۵ اسفندماه ۱۴۰۰ مورد بازبینی قرار گرفته است. این مقاله در هفتم فروردین سال جاری توسط نشریه پذیرفته شده و در تاریخ ۱۵ فروردین به صورت آنلاین در دسترس قرار گرفته است.

در انجام این تحقیق محمدحسن پوریای ولی، صابر اسماعیلی، اصغر عبدلی، دلارام درود، مصطفی صالحی وزیری، مریم شاهعلی، مریم کدخدا زاده، طلیعه صابونی، محمدعلی خسروی، محمد پناهی، فریدون خوشرو، آناهیتا بهمنجه، کاظم باعثی و علیرضا بیگلری؛ پژوهشگران انستیتو پاستور ایران، علی تیموری گروه ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی همدان، به همراه سه پژوهشگر از انستیتو واکسن «فینلای» کوبا با یکدیگر مشارکت داشتند./ایسنا