چطور محصول دانش‌بنیان‌ را از ویترین به بازار ببریم؟

آبان نیوز : وقتی از اشتغال دانش بنیان صحبت می کنیم تولید را مختص به عملی می کنیم که از دانش محقق شده باشد.

سال های پیش هم اشتغال مسئله اصلی کشور بوده است اما امسال با نامگذاری سال به عنوان «تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین»، تاکید شده که هر تولیدی مدنظر نیست و تولید باید بر اساس ایجاد دانش در کشور رقم زده شود.

این دانش هم باید از طریق تحقیق و توسعه حاصل شده باشد و اشتغال سطح بالای را ایجاد کند. اما تحقیق و توسعه صرفا با حمایت و صرف منابع مالی حاصل نمی شود؛ موارد زیادی از حمایت های دولتی بوده که به نتیجه مطلوب نرسیده است.

اما چرا گاهی محصول دانش‌بنیان‌ از ویترین به بازار راه پیدا نمی کند و در نتیجه شاهد گلایه های فعالان صنایع دانش بنیان از نبود خریدار و بی توجهی به محصول بومی هستیم؟

*دولت ها می دانند که صنایع جوان دانش بنیان، هزینه تحقیق را ندارند

اساسا تامین هزینه های تحقیق و پژوهش برای شرکت های کوچک مشکل است و صنایع بزرگ و متوسط درون خود بخش تحقیق و توسعه دارند.

در کشور ما هم علاوه بر شرکت های کوچک دانش بنیانی، حتی برخی از شرکت های تجاری بزرگ موفق شده اند عنوان و رتبه دانش بنیانی را از مراجع مربوط بگیرند و این شرکت ها قادر به تامین هزینه های تحقیق و پژوهش هستند؛ اما تعداد این شرکت ها محدود است و از حدود ۶ هزار شرکت دانش‌بنیان موجود در کشور شاید حداکثر ۵ درصد آنها شرایط مطلوبی را داشته باشند که بتوانند به تنهایی هزینه های پژوهش خود را تامین کنند.

اما از آنجایی که تحقیق و توسعه در برخی از حوزه‌ها اصلا به صرفه نیست، دولت ها امکاناتی را برای این منظور فراهم می کنند و در ایران مراکزی در قالب عناوین مختلف از جمله پارک های علم و فناوری، مراکز رشد، پژوهشگاه‌ ها و اندیشکده ها فعالیت می کنند؛ به عبارت دیگر دولت در این حوزه ها هزینه می کند، آزمایشگاه می سازد و نیروی انسانی تربیت می کند تا کشور از نتیجه این اقدامات بهره مند شود.

دولت با راه اندازی مراکز مختلف پژوهشی و فناورانه، سرمایه‌گذاری برای تحقیق و توسعه را انجام داده است تا مردم و شرکت های خصوصی بدون دردسر و پیچیدگی های اداری از آن بهره مند شوند و شرکت های خصوصی بتوانند قدم‌ های بعدی را روی پژوهش های اولیه بردارند و تجربه ها را صنعتی و تجاری کرده و به بازار مصرف عرضه کنند.

بروکراسی خسته کننده در ادارات، یکی از گلایه های همیشگی فعالان صنایع دانش بنیان است. در این باره مهدی آذرپیرا یک شرکت فناور مستقر در مرکز رشد تجهیزات پزشکی به فارس گفت: چالش بزرگی که با آن مواجه هستیم بروکراسی اداری دولتی است که وقت و انرژی ما را هدر می دهد.

او می گوید: برای مثال روند صدور مجوز از سوی وزارت بهداشت طولانی است که تسهیل این فرآیندها به ما کمک می‌کند.

این فعال در صنعت دانش بنیان اضافه کرد: در این شرایط، انرژی ما به جای اینکه صرف امور پژوهشی و تخصصی شود در ادارات دولتی صرف می شود.

زهره سادات لاجوردی نماینده مجلس شورای اسلامی هم با انتقاد از موانعی در دستگاه ها که تمرکز تولیدکننده داخلی را از توسعه کسب و کار خود به حواشی پرت می کند، به خبرنگار فارس گفت: لازم است که شاهد تسهیل‌گری موثر در کارها باشیم.

وی گفت: امروز شاهدیم که باوجود تاکید رهبری بر رفع موانع تولید و اشتغالزایی، هنوز دستگاه‌ ها محدودیت‌ های تولید داخلی را رفع نکرده اند و تولیدکننده داخلی به جای تمرکز بر توسعه کسب و کار خود و توسعه اشتغال‌ با موانع متعددی درگیر است.

وی گفت: لازم است که مسوولان گره های کار تولید و اشتغال‌ زایی در دستگاه مربوط خود را شناسایی و رفع کنند و با تسهیل‌گری موثر در امور، مانع خروج سرمایه از کشور یا هدر رفت سرمایه تولیدکننده ها شوند.

فروش محصول و خدمات و بازارسازی، دغدغه همیشگی فعالان صنایع دانش بنیان است

*فاصله محصول دانش‌بنیان‌ از ویترین تا بازار 

دانش بنیان ها معمولا از جمع کوچکی شروع می شوند و در میانه راه حمایتی دریافت می کنند و احتمال موفقیت خود را افزایش می دهند. در حال حاضر منابع مالی خوبی از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به شرکت‌های دانش بنیان پرداخت می شود؛ اما اعطای این منابع الزاما به معنی موفقیت شرکت و ایجاد اشتغال نیست.

بسیاری از این شرکت ها پس از تولید موفق، از نبود خریدار و بی توجهی گلایه دارند. آنها محصولات خود را در نمایشگاه ها پشت ویترین می‌ گذارند و عرضه می کنند اما توجهی که انتظار دارند را دریافت نمی کنند. این شرکت ها معترض می شوند و گلایه می کنند که کاری دانش بنیان کرده ایم اما به محصول آنها توجه نشده است و کسی از آنها خرید نکرده است.

در این باره، یوسف بالش زر فعال دانش بنیان و تولیدکننده بیوکاتالیست با انتقاد از نبود توجه لازم به محصولات دانش بنیان به خبرنگار فارس، گفت: نانوبیوکاتالیستی تولید کرده ایم که جاذب گازهای آلاینده هوا است و البته نمونه خارجی ندارد و قیمت تمام شده آن کمتر از نصف نمونه خارجی است.

او می گوید: ارزشی به این کار تحقیقاتی داده نشده است و پس از یک سال و نیم پیگیری، در حالی که خودروسازهای داخلی با ما همکاری نکرده اند همین نمونه را به چند شرکت خارجی ارسال کردم و از آن استقبال خوبی شد. در دنیا مجوز واحدهای دانش بنیان راحت صادر می شود و نظارت محکم است اما در کشور ما برعکس است.

مخاطب اصلی دانش بنیان ها برای خرید محصولات، دولت و شرکت های بزرگ هستند. توقع می رود که بخش های بزرگ که منابع مالی زیادی را در اختیار دارند، در خرید محصولات دانش بنیان پیش قدم شوند و با این کار از آنها حمایت کنند. اما خریداران هم نظراتی دارند.

بزرگترین شرکت های مخابراتی کشور در پاسخ به این انتقاد، بیان می کنند که اساسا شرکتی بزرگ نمی تواند با تعداد زیادی شرکت کوچک قرارداد ببندد و از آنها خریدهای خرد کند و در دنیا هم رویه این نیست. رویه جهانی در صنعت این است که اپراتورها شرکت های بزرگی را در قالب تامین کننده پیدا می کنند و صفر تا صد نیاز خود را از چند تامین کننده بزرگ می گیرند. به اصطلاح در صنعت امروز پروژه ها به صورت کلید در دست و کامل و جامع خریداری می‌ شود.

این کار شبیه این است که شرکت‌های دانش بنیان بگویند که من یک تکه از یک زنجیر را ساخته ام خریدار ندارد. برای مثال در حوزه مخابرات، اپراتورها نمی توانند از یک شرکت سیم بخرند و از یکی فیبر. آنها دیگر به مفهوم گذشته ترابری و انبار ندارند. آنها کل کار را تعریف می‌کنند و با یک شرکت قرارداد می بندند که طرح تفصیلی را تعریف کند و تجهیزات را تحویل دهد و بعد از تحویل هم تا چند سال نگهداری کند تا کارمندان اپراتور آموزش های لازم را ببینند. آیا یک شرکت دانش بنیان به تنهایی می تواند این فرآیند را انجام دهد؟

یک ویژگی مهم فعالیت شرکت های دانش بنیانی کوچکی و چابکی آنها است که اجازه ورود سریع به نیازهای روز را به آنها می دهد

*چطور با دستاوردهای دانش بنیان های کوچک اشتغال فراگیر ایجاد می شود؟

شرکت های دانش بنیان معمولا در گروه های کوچک شکل می گیرند و تا زمانی که یک بنگاه تجاری موفق و بزرگ تبدیل شوند و بتوانند افراد زیادی را مشغول به کار کنند، زمان زیادی لازم است.

بسیاری از این شرکت ها باوجود اینکه محصولات موفقی را هم تولید کرده اند اما قادر نیستند که وام هایی را که دریافت کرده اند پس دهند؛ زیرا منابع دریافتی را برای تحقیق و توسعه و تولید محصول خرج کرده اند و این منابع تبدیل به کسب و کار و کار تجاری نشده است.

پس چطور قرار است دستاوردهای شرکت های کوچک دانش بنیان تجاری سازی شوند و از آنها اشتغالی در سراسر کشور حاصل شود؟

فرامرز رستگار دبیر سندیکای صنعت مخابرات به این سوال پاسخ می دهد. او می گوید: برای این کار نیاز به بنگاه های تجاری است. اشکال کار بنگاه های تجاری در این است که از نظر علمی و فناوری وابسته به منابع خارجی هستند و نتیجه کار تحقیقاتی که در کشور دیگری انجام شده است در کشور ما تجاری می شود. اما این بنگاه ها در صنعتی کردن کار تحقیقاتی موفق هستند که توانسته اند در کشور کسب و کار به راه اندازند.

وی گفت: از این تجربه می فهمیم که باید شرکت های دانش بنیان را فعال کنیم و آنها را به در مسیری قرار دهیم که وابستگی علمی و فناوری کشور به منابع بیرونی را کاهش دهند. سپس باید وابستگی بنگاه های بزرگ تجاری به منابع خارجی را به اتکا به منابع دانش بنیان داخلی تغییر دهیم. در این صورت اشتغالی که ایجاد می شود مهارتی است و در سطح کارگری و سطوح پایین فناوری نیست./فارس