گِلفشان مکران ناشی از تشدید فعالیت تکتونیکی است/فرضیه جدید درباره دلیل رخداد زلزله

آبان نیوز : دکتر محمد هادی گرایونی، استادیار پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در جمع خبرنگاران با اشاره به انتشار ویدئویی از پدیده گلفشان در منطقه مکران دریای عمان، گفت: پدیده گلفشان در خشکی و دریا در منطقه مکران امری طبیعی است، به گونه‌ای که گلفشان‌های خشکی جزو پدیده‌های توریستی به شمار می‌رود.

وی در پاسخ به این سوال که گلفشان‌ها در این منطقه چگونه ایجاد می‌شوند و بر اثر چه عواملی رخ می‌دهند، توضیح داد: گلفشان‌ها در تمام دنیا گستردگی دارند، از جمله در دریای خزر؛ ولی ویژگی گلفشان‌های منطقه مکران این است که گلفشان‌های نواحی خشکی و کم عمق دریایی منطقه مکران همراه با گازهای هیدروکربنی است۱ که عموما گاز “متان” است، ولی گلفشان‌های دریای خزر با خارج شدن مقادیری از گاز متان و سایر گازهای هیدروکربنی است.

گرایونی با اشاره به رخداد گلفشان در منطقه آبی باکو که همراه با انفجار بود، یادآور شد: گلفشان‌ها نتیجه فعالیت‌های تکتونیکی در منطقه هستند. فعالیت‌های تکتونیکی فعالیت‌هایی است که از حرکات صفحات زمین‌شناسی ناشی می‌شود و در منطقه مکران، این منطقه به اصطلاح زمین شناسان با عنوان منطقه “فرورانشی” گفته می‌شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، منطقه فرورانشی را منطقه‌ای توصیف کرد که یک صفحه زمین شناسی به زیر صفحه دیگر با یک نرخ و سرعت ثابت می‌رود که این نرخ در منطقه مکران بین ۳ تا ۴ سانتی‌متر در سال برآورد شده است.

گرایونی، اضافه کرد: رفتن یک صفحه زمین شناسی به صفحه دیگر باعث وقوع زمینلرزه‌ها می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: همزمان با وارد شدن یک صفحه به زیر صفحه دیگر، تنش‌هایی به رسوبات وارد خواهد شد و این تنش‌ها در رسوبات انباشته و باعث می‌شود که سیالاتی که در داخل رسوبات است، به صورت گلفشان خود را نشان دهد.

این محقق حوزه زمین شناسی این پدیده را همانند یک پرتقالی تشبیه کرد که به آن فشاری وارد شود و هر چقدر این فشار افزایش یابد، پوست آن ترک می‌خورد و آب پرتقال از آن خارج خواهد شد. این همان اتفاقی است که در منطقه مکران اتفاق می‌افتد.

وی اضافه کرد: اتفاق گلفشانی که اخیرا در منطقه مکران توسط دوربین‌ها ثبت شده، همزمان با تشدید پدیده گلفشان‌های شناخته شده در خشکی و خارج شدن رسوبات گلی و تشدید لرزه خیزی بوده است

به گفته این محقق پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی، این دو منطقه گلفشان علیرغم آنکه از هم فاصله زیادی دارند، ولی از نظر تکتونیکی با هم مرتبطند.

تشدی لرزه‌خیزی در استان هرمزگان

این استادیار پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با اشاره به تشدید لرزه‌خیزی در هرمزگان، گفت: نمونه بارز تشدید لرزه خیزی در هرمزگان، زلزله کوخرد با بزرگای ۶ و پسلرزه‌های آن است که خوشبختانه خسارات زیادی به همراه نداشته است.

وی افزود: اینکه چرا فعالیت‌های تکتونیکی در این منطقه افزایش یافته است و چه در قالب گلفشان‌ و چه در قالب زلزله بروز می‌یابد، واقعیت این است که بشر در این زمینه اطلاعات زیادی ندارد؛ چرا که تنش‌های تکتونیکی که در داخل رسوبات و یا در داخل سنگ‌ها انباشته می‌شود، در یک محل و در یک زمان خاصی شروع به آزاد کردن این تنش‌ها می‌کند و این پدیده شناخته شده نیست و به همین دلیل است که بشر قادر به پیش بینی زلزله نیست.

فرضیه جدید برای دلایل رخداد زلزله

گرایونی به بیان نظریه جدیدی در سطح جهانی در خصوص دلایل رخداد زلزله اشاره کرد و گفت: در چند سال اخیر موضوعی در سطح جهانی به آن پرداخته شده است که می‌تواند پاسخی برای این سوال باشد؛ این که چرا این زلزله‌ها اتفاق می‌افند و تنش‌ها شروع به آزاد شدن می‌کند.

وی اضافه کرد: محققان در این زمینه به این موضوع پرداخته‌اند که احتمالا “سرعت گردش کره زمین به دور خودش” یکی از عوامل مؤثر در بروز زلزله باشد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، خاطر نشان کرد: بر اساس این فرضیه، زمین با یک سرعت مشخصی به دور خودش می‌چرخد و طول شبانه روز را تعیین می‌کنند و طی دهه‌های اخیر به خصوص در سال‌های اخیر محققان با دقت زیادی طول شبانه روز را محاسبه و آنها مشاهده کردند که شبانه روز در حد صدم ثانیه در طول زمان تغییر می‌کند. بنابراین می‌توان برآورد کرد که سرعت چرخش زمین به دور خودش، تغییر می‌کند.

وی با بیان اینکه گردش زمین به دور خودش، ایجاد نیروی گریز از مرکز می‌کند که در مقابله با نیروی جاذبه زمین است، اضافه کرد: این محققان این گونه اعلام کردند که چون افزایش تغییر سرعت زمین به دور خودش و یا کاهش سرعت چرخش زمین به دور خودش موجب تغییر در نیروی گریز از مرکز می‌شود؛ از این رو احتمالا این امر می‌تواند باعث تحرک تنش‌هایی باشد که در رسوبات و سنگ انباشته شده است. آزاد شدن این تنش‌ها در برخی جاها به صورت گلفشان و در برخی جاها به صورت زلزله خود را نشان می‌دهد.

پاسخ به یک سؤال اساسی

این استادیار پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، در پاسخ به این سؤال که آیا افزایش فعالیت تکتونیکی جای نگرانی دارد یا خیر، توضیح داد: پاسخ قطعی نمی‌توان به سوال داد، چون ناشناخته‌های زیادی در این زمینه وجود دارد.

وی خاطر نشان کرد: ولی چیزی که می‌توان در این زمینه بیان کرد، این است که وقوع گلفشان‌ها در منطقه‌ای باعث تخلیه تنش‌های انباشته‌شده می‌شود و از این نظر به نوبه خودش احتمال وقوع زلزله‌ها را کاهش می‌دهد.

وی تاکید کرد: ولی اظهار نظر در این مورد دشوار است و نمی‌توان با قطعیت در این باره حرف زد./ایسنا