کاهش آب ورودی از دجله و فرات به تالاب‌ها عامل شکل‌گیری توده‌های گرد و غبار

آبان نیوز : در ماه‌های اخیر گرد و غبار در سطح گسترده‌ای کشور را فرا گرفته و طبق نظرات کارشناسان و محققان این گرد و غبار نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته و با منشاهای داخلی و خارجی کشور را درگیر کرده است که به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران، این گرد و غبار به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن تالاب‌ها و کمبود پوشش گیاهی و سدسازی بی رویه ایجاد می‌شوند.

رضا بیانی در گفت و گو با ایسنا با رد ورود گرد و غبار از شمال آفریقا به کشور اظهار کرد: روزانه در دو نوبت دنیا و ایران توسط تصاویر «ماهواره‌  مدیس» بررسی می‌شود. تصاویر ماهواره‌ مدیس ۳۳ باند اتمسفری دارد که مسائلی همچون گرمای هوا، دمای هوا، دمای زمین، میزان بارندگی و جهت باد و مسائل مربوط به اتمسفر را بررسی می کند.

وی ادامه داد: یکی از موارد مورد بررسی این ماهواره‌ها، پایش گرد و غبار و تشخیص منشا و محل ایجاد توده‌های گرد و غبار است. این تصاویر به‌صورت دوره‌ای جمع آوری می‌شوند و قابل مشاهده و مقایسه هستند. آرشیو این تصاویر از سال ۲۰۰۰ در اختیار ما قرار دارد و با بررسی این تصاویر در سال  ۲۰۱۵ این نتیجه حاصل شد که این گرد و غبار به میزان آب تالاب‌ها و دریاچه ارومیه هم مربوط است.

هامون جازموریان منشا اصلی داخلی گرد و غبار در ایران

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران با بیان این که بیشترین میزان گرد و غبار در کشور ما مربوط به تالاب هامون جازموریان است، افزود: تالاب هامون جازموریان مرز مشترک بین استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان است. باقی کانون‌های گرد و غباری که در کشور وجود دارند به‌صورت مقطعی هستند و سهم زیادی از  کانون گرد و غبار را به خود اختصاص نمی‌دهند.

به گفته بیانی چندین کانون‌های خارجی ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهند و با خشک شدن تالاب‌ها ایران را دچار گرد و غبار می‌کنند. یکی از کانون‌های گرد و غبار در غرب کشور پاکستان و دیگری در غرب کشور افغانستان و در استان نیمروز قرار دارد که با وزش باد از جهت مخالف، زابل و قسمت‌های شرقی کشور را درگیر می‌کند.

درگیری گلستان با گرد و غبار از ۲۵ روز دیگر

وی افزود: کانونی که در جنوب کشور ترکمنستان و مرز گلستان قرار دارد، این استان را متاثر می‌کند و با توجه به میزان خشکی که در تصاویر ماهواره‌ای مشاهده می‌شود تقریبا ۲۵ روز دیگر، استان گلستان هم تحت تاثیر این کانون گرد و غباری که از جنوب ترکمنستان عبور می‌کند، قرار می‌گیرد و این اتفاق مشابه اتفاقاتی است که طی چهارساله گذشته افتاده است.

مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی ادامه داد: کانون‌های گرد و غبار واقع در غرب کشور مربوط به کشور عراق هستند. کانون‌های گرد و غبار موجود در کشور عراق در منطقه دیرالزور در مرز عراق و سوریه، منطقه عزیزیه، جنوب و شمال شهر کربلا، استان الباسط و غرب بصره قرار دارند و با هر میزان بادی که بیشتر از ۲۰ کیلومتر بر ساعت باشد، این کانون‌ها فعال می‌شود و گرد و غبار به سمت ایران به‌خصوص استان‌های غربی حرکت می‌کند.

 قدرت بالای جنگل‌های بلوطی از نوع «پرسیکا» در جذب گرد و غبار

وی با اشاره به اینکه جنگل‌های زاگرس دارای گونه‌های بلوطی از نوع «پرسیکا» هستند و برگ‌های آن‌ها دارای کرک است و می‌توانند بیشترین میزان گرد و غبار را در خود ذخیره و رسوب کنند، اظهارکرد: در گرد و غباری که چندی پیش در تهران رخ داد،توده‌های فعال شده در عراق بیشتر از ۱۶۰۰میکرو گرم بر متر مکعب بود ولی مقداری که در تهران بر اساس نرم افزارها تشخیص داده شد ۴۰۰ میکروگرم بر مترمکعب بود.

به گفته بیانی ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرس که در غرب کشور قرار دارد این میزان گرد و غبار را در خود ذخیره و رسوب کرد. یکی از موارد مورد بحثی که وجود دارد زوال گونه‌های بلوطی از نوع پرسیکا است که به دلیل ذخیره میزان بالای گرد و غبار رو به زوال می‌رود.

وی افزود: کانون‌های گرد و غباری که در کشور عربستان و در نجران و جنوب ریاض قرار دارند، هم ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهند اما هرگز گرد و غبار عربستان به‌طور مستقیم به تهران نمی‌رسد. این جریان گرد و غبار ابتدا وارد منطقه بصره در عراق می‌شود سپس آبادان و اهواز و خرمشهر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کاهش میزان آب ورودی به تالاب‌های عراق و ایران

به گفته این کارشناس ارشد جنگلداری طبق مشاهدات انجام شده در تصاویر ماهواره‌ای تا سال ۲۰۲۱ در محدوده دجله و فرات مرتع و پوشش گیاهی مناسبی وجود داشت و هورهایی که در جنوب عراق قرار داشتند هم دارای آب بودند اما با فراگیری خشکسالی و ایجاد سد آتاتورک در سرشاخه‌های رودخانه دجله و فرات، میزان آب ورودی از سمت دجله و فرات به تالاب‌های عراق، جنوب بصره و حتی هورالعظیم در ایران بسیار کاهش یافته است.

وی ادامه داد: در این شرایط بسیاری از تالاب‌های عراق خشک شده‌اند و تالاب‌هایی که در غرب بوشهر وجود دارد تبدیل به کانون گرد و غبار شده و ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بیانی با بیان اینکه ۵ میلیون هکتار از محدوده‌ای مهم در موصل عراق بین دجله و فرات تبدیل به منطقه بیابانی شده است و ایران را نیز تحت تاثیر گرد و غبار ناشی از عراق قرار می‌دهد،اظهار کرد: طبق تصاویر ماهواره‌ای آب‌های زیرزمینی عراق کاهش یافته است و ایران نیز تحت تاثیر کانون‌های گرد و غبار قرار می‌گیرد.

افزایش پوشش گیاهی در عراق ضرورت دارد

وی افزود:در سال‌های گذشته با رایزنی‌های مدیرکل منابع طبیعی استان ایلام با استان الباسط اقدام جنگل کاری در ایران و در الباسط که مرز مشترکی با ایلام دارد انجام شد اما نکته قابل توجه این است که نهال‌کاری در ایران تنها راه حل نیست و باید پوشش گیاهی در کشور عراق نیز بیشتر شود تا گرد و غبار کنترل شود.

به گفته مشاور رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کانون‌های استان الباسط یکی از کانون‌های گرد و غباری بود که ایران را تحت تاثیر قرار می‌داد که در محل این کانون‌ها نهال‌کاری انجام شد اما این فعالیت هم چندان تداوم نیافت و باید در کشور عراق نیز انجام شود.

کاشت گونه‌های بومی با کمترین نیاز آبی

وی با اشاره به شکل‌گیری بوستان‌هایی در مسیر ایران و عراق اظهار کرد: تلاش می‌شود گونه‌هایی که کمترین نیاز آبی و بیشترین سایه اندازی را دارند و گونه‌های بومی منطقه و گونه‌هایی مثل نخل در این مسیر کاشته و چه با هدف جنگل‌کاری و چه با هدف مرتع‌کاری اکوسیستم و پوشش گیاهی آن منطقه بازگردانده شود.

بیانی در پایان تصریح کرد: هر یک درختی که کاشته می‌شود به طور متوسط حدود ۲۲ کیلوگرم بر متر مکعب تصفیه کربن انجام  می‌دهد و آلودگی را می‌تواند در خود جذب و رسوب کند بننابراین اگر در هکتار ۲۵۰ درخت بکاریم اتفاق مثبتی در منطقه می‌افتد.