آیا تل آویو موفق به ائتلاف‌سازی علیه ایران در منطقه می‌شود؟

آبان نیوز :  با نزدیک شدن به موعد سفر «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا به غرب آسیا در اواسط ماه جولای، منطقه شاهد تحرکات متعددی است و تلاش رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در راستای ایران‌هراسی و ایجاد ائتلاف‌های نظامی فزونی یافته است.

در هفته‌های اخیر گزارش‌های رسانه‌ای متعددی در خصوص تحولات جاری در منطقه منتشر شده است که احتمالاً جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در سفر خود به آن خواهد پرداخت که مهمتر از همه، ایده یک اتحاد دفاعی بالقوه. که پادشاه اردن عبدالله دوم آن را با عنوان «ناتوی خاورمیانه» یاد کرد.

ائتلاف مورد ادعا و مقدمات آن، علامت سوال‌ زیادی را با خود به همراه دارد. در شرایطی که رژیم اسرائیل گام‌های سیاسی بلندی را برای همراه کردن دیگر کشورهای منطقه در راستای مقابله با ایران بر می‌دارد، کشورها ابتدا منافع ملی خود را در نظر گرفته و سپس به ابعاد منطقه‌ای این طرح نگاه می‌کنند و از این رو واکنش‌های مختلفی را شاهد هستیم.

علی رغم اینکه امارات و بحرین و پیش از آن‌ها مصر و اردن با رژیم اسرائیل پیمان عادی‌سازی امضاء و روابط دیپلماتیک برقرار کرده‌اند، اما هیچ ائتلاف نظامی تاکنون شکل نگرفته است و یا این کشورها در هیچ برنامه همکاری دفاعی حضور نیافته‌اند. در این میان آن‌گونه که منابع مطلع مصری می‌گویند، ارتش این کشور اسرائیل را دشمن استراتژیک خود می‌داند نه ایران و قاهره ترجیح می‌دهد که در هیچ درگیری نظامی با ایران وارد نشود.(جزئیات بیشتر)

عربستان سعودی نیز هنوز در تردید است که آیا با رژیم تل آویو وارد ائتلاف نظامی علنی شود یا نه، چرا که با این کار عملا طرح «ابتکار صلح عربی» خود را برای پایان مناقشه فلسطین زیرپا گذاشته است. طرحی که در سال ۲۰۲۲ در نشست بیروت مطرح کرد.

چرا «ناتوی خاورمیانه»؟

ایده ایجاد یک ائتلاف نظامی در منطقه هرچند از سال‌های پیش به شکل جسته و گریخته مطرح می‌شد، اما با مصاحبه عبدالله دوم پادشاه اردن رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفته است، او به شبکه CNBC آمریکا گفت: «من یکی از اولین افرادی خواهم بود که از ناتوی خاورمیانه حمایت می‌کنم. با این حال، وی خاطرنشان کرد: «مأموریت این اتحاد باید بسیار بسیار واضح باشد. در غیر این صورت همه را گیج می‌کند.»

به نوشته نشریه Breaking Defence (متخصص در امور نظامی) سخنان ملک عبدالله دوم، قوی‌ترین اظهار نظر از جانب یک رهبر منطقه‌ای در خصوص ناتوی خاورمیانه است؛ پس از آن بنی گانتز وزیر جنگ رژیم اسرائیل نیز در سخنانی گفت که این رژیم درصدد پیوستن به «اتحاد دفاع هوایی خاورمیانه» (MEAD) به رهبری آمریکا و با حضور کشورهای عربی است.

گانتز در یک سخنرانی در برابر کنست اسرائیل گفت که چنین همکاری‌هایی در حال حاضر در حال انجام است و افزود: «در یک سال گذشته، من برنامه گسترده‌ای را با شرکای خود در پنتاگون و دولت آمریکا رهبری کرده‌ام که همکاری بین اسرائیل و کشورهای منطقه را افزایش خواهد داد. این برنامه در حال حاضر عملیاتی است و چندین تلاش ایران برای حمله به اسرائیل و دیگر کشورها را با موفقیت رهگیری کرده است.»

اگرچه گانتز نام کشورهای عربی مورد نظر خود را ذکر نکرد، با این حال، بسیاری از ناظران تصور می‌کنند این کشورها احتمالا شامل امارات متحده عربی، عربستان سعودی، بحرین، قطر، مصر و یا اردن باشد.

در این راستا «علیرضا مجیدی» مدیر بخش خاورمیانه اندیشکده «جریان»، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری فارس معتقد است نگرانی از خروج آمریکا از منطقه و ایجاد خلأ امنیتی برای کشورهای همسو با آمریکا و همچنین پیگیری سیاست «رئالیسم تدافعی» دولت بایدن در غرب آسیا، آن‌ها را به فکر تشکیل چنین ائتلاف‌ها یا همکاری‌های نظامی انداخته است.

او گفت: «آمریکا حداقل از دوره اوباما در سال ۲۰۰۸ سیاست خروج از خاورمیانه را در ذهن داشته و این موضوع یکی از شعارهای انتخاباتی اوباما نیز بود که البته در عمل اتفاق قابل توجهی نیفتاد، اما از آن زمان و ۱۴ سال پیش ایده خروج از خاورمیانه در حال تقویت بوده است. این در حالی است که حداقل از زمان جنگ اول خلیج فارس و آزادسازی کویت در سال ۱۹۹۱ آمریکا نقش ژاندارم را در منطقه بازی می‌کرد و حضور نظامی در کشورهای عربستان و قطر و کویت و عمان داشت و پس از حمله به عراق و افغانستان نیز حضور نظامی آمریکا در منطقه به شدت افزایش یافت و در صدد تحمیل نظم مدنظر خود در منطقه بود.

مجیدی معتقد است که در دوره بایدن ایده خروج از منطقه شدت یافته و در این میان کشورهای همسو و وابسته به آمریکا در این اندیشه هستند که خلأ حضور آمریکا [به زعم آن‌ها] را چگونه رفع کنند.

این کارشناس حوزه غرب آسیا افزود: «نکته دوم اینکه در روابط بین‌الملل یک بحثی است به نام رویکرد رئالیسم تدافعی و رئالیسم تهاجمی و در این‌جا رویکر دولت جو بایدن را باید رئالیسم تدافعی دانست، به چه معنا؟ به این معنا که رئالیسم تهاجمی معتقد است که برای تأمین امنیت خود باید تنش و بحران را در مناطق دیگر ایجاد کرد و رقیب را در آن مناطق درگیر و مشغول کرد تا امنیت خود تأمین شود. رئالیسم تدافعی اما معتقد است که نمی‌توان رقیب را حذف کرد و حال در این شرایط باید با رقیب تحت یک شرایطی کنار آمد.»

بنابراین این دو مسأله باعث شده است کشورهایی که به نوعی از جانب ایران احساس نگرانی و خطر دارند، به این موضوع بیاندیشند که در فردای کاهش حضور نظامی آمریکا چگونه امنیت خود را تأمین کنند و یکی از راهکارهایی که در حال پیگیری است و رژیم صهیونیستی نیز توانسته از آن بهره ببرد، بحث تشکیل یک هم پیمانی نظامی مشترک است، »

«ریاض قهوه چی» تحلیلگر عربستانی در نشریه Breaking Defense معتقد است که هنوز مشخص نیست که این ائتلاف در چه مرحله‌ای در حال اجراست و هر گونه همکاری دفاعی بیشتر به حل تنش‌های موجود با بازیگران مختلف در منطقه توسط ایالات متحده بستگی دارد.

نشست غیر رسمی در شرم الشیخ

در ۲۶ ماه ژوئن روزنامه وال استرایت ژورنال در گزارشی در خصوص دیدار مقامات نظامی اسرائیل، عربستان، مصر، اردن، امارات، بحرین و قطر در شرم‌الشیخ منتشر کرد و نوشت که این برای اولین بار که مقامات عالی‌رتبه عربی و اسرائیلی برای رایزنی درمورد همکاری نظامی علیه یک «تهدید مشترک» با یکدیگر دیدار می‌کنند تا در مورد اینکه چگونه می‌توانند در برابر توانایی فزاینده موشکی و پهپادی ایران بایستند. به نوشته این روزنامه «فرانک مکنزی» فرمانده سابق فرماندهی مرکزی آمریکا نیز در این نشست حضور داشت.

طبق این گزارش، حاضرین در نشست در مورد یک سیستم هشداردهی سریع به هنگام شناسایی تهدیدات هوایی به توافق رسیدند، اما این تفاهامت «الزام آور» نبود. وال استریت ژورنال در گزارش خود اشاره کرد که مرحله بعدی تأمین حمایت سیاسی رهبران خاورمیانه در خصوص این سیستم هشداردهی است، به طوریکه هرچند رژیم اسرائیل و کشورهای عربی منطقه در مراحل اولیه بحث درباره همکاری نظامی هستند، اما این موضوع از نقطه نظر دیپلماتیک بسیار حساس است.

از سوی دیگر مقامات رژیم اسرائیل و کشورهای عربی حاضر به سخن گفتن در مورد گزارش وال استریت ژرونال نشده‌اند. اما یک مقام اماراتی به این روزنامه گفته است: «امارات متحده عربی طرف هیچ ائتلاف نظامی منطقه‌ای یا همکاری که کشور خاصی را هدف قرار دهد، نیست. علاوه بر این، امارات متحده عربی از هیچ گونه بحث رسمی در مورد هیچ ائتلاف نظامی منطقه‌ای خبر ندارد.»

چرا ایده ناتوی عربی موفق نخواهد شد؟

آمریکا در زمان دولت دونالد ترامپ، طرحی به نام «پیمان استراتژیک خاورمیانه (MESA) را مطرح کرد که نمونه‌ای از طرح پیمانی بود که دولت اوباما برای عملیاتی کردن آن تلاش می‌کرد و پیش بینی می‌شود که جو بایدن نیز در سفر پیش روی خود به منطقه در مورد آن به رایزنی بپردازد.

در آوریل ۲۰۱۹، خبرگزاری رویترز در گزارشی نوشت که تلاش‌های ترامپ برای تشکیل چنین پیمانی به دلیل موضع قاهره به شکست انجامید، چرا که مصر در جدی بودن چنین طرحی تردید داشت و همچنین معتقد بود که این طرح به افزایش تنش با ایران منجر می‌شود. مصر در آن زمان همچنین درباره اینکه آیا ترامپ بار دیگر می‌تواند رئیس‌جمهور آمریکا شود و اینکه جانشین وی این طرح را ادامه دهد یا نه، تردید داشت.

در این راستا منابع مصری به وبگاه العربی الجدید گفتند که یک جریان قدرتمند در درون نیروهای مسلح این کشور و بخش امنیت ملی سازمان اطلاعات مصر شکل‌گرفته که هرگونه مشارکت در هر ائتلاف نظامی علیه ایران را رد می‌کند.

منابع مذکور در این خصوص خبر دادند که عده‌ای از سران نظامی ارشد مصر صراحتا در چند نشست نظامی این کشور با ورود به هرگونه مداخله نظامی مستقیم با ایران مخالفت کرده‌اند که همین موضع در نشست‌های بخش امنیت ملی سازمان اطلاعات مصر نیز تکرار شده است. طبق این گزارش، این نشست‌ها پس از آن برگزار شد‌ه‌اند که صحبت‌ از تشکیل «ناتوی خاورمیانه» برای مواجهه با ایران و تلاش برای الحاق مصر به آن بر سر زبان‌ها افتاده است.

همچنین وبسایت تحلیلی مصر۳۶۵ در گزارشی نوشت که طرح «ناتوی عربی» به دلایل مختلفی امکان موفقیت نداشت و این موارد هنوز نیز پابرجاست. طبق این گزارش از ناحیه لجستیکی مشکلاتی در رابطه با قابلیت همکاری وجود دارد، یعنی کشورهای مختلف از سیستم‌های تسلیحاتی و هواپیماهای مختلفی استفاده می‌کنند و این نگرانی وجود دارد که کشورهای بزرگ‌تر و مجهزتر مانند عربستان سعودی و مصر بر هر اتحادی مسلط شوند و اینکه همه کشورهای عربی ایران را بزرگترین دشمن خود نمی‌دانند و برخی دیگر مانند مصر اولویت‌های سیاسی دیگر دارند. همزمان مسأله فلسطین همچنان زمانی که بحث همکاری با اسرائیل پیش می‌آید به عنوان یک مانع عمل می‌کند؛ عربستان سعودی نیز تاکنون به این دلیل از برقراری رابطه نزدیک با اسرائیل خودداری کرده است.

اما به عقیده علیرضا مجیدی، یکی از دلایل عدم موفقیت سریع ایده «ناتوی خاورمیانه» عدم تطابق سیاست آمریکا در منطقه و جهت‌گیری این کشور با تشکیل یک ائتلاف نظامی تهاجمی علیه ایران است.

او در این باره توضیح داد: «سیاست آمریکای فعلی برخلاف دوره ترامپ، دقیقا همان‌طور که توضیح داده شد، رئالیسم تدافعی است و در نتیجه از تنش جدید استقبال نمی‌کند و قائل به نظام سازی و سیستم سازی است، اما با هدف بازدارندگی و نه با هدف عملیات هجومی و از سوی دیگر این چالش وجود دارد که تا چه میزان می‌تواند به رویکردهای تهاجمی که رژیم صهیونیستی و برخی طرف‌های عربی دارند، اعتماد کند. این یک نکته و نکته دوم اینکه همان کشورهای عربی قائل به این هستند که در برابر تهدید ایران مقداری آسیب پذیری دارند لذا نسبت به اقدامات تحریک آمیز در قبال ایران بسیار محتاط عمل می‌کنند و این دو نکته باعث می‌شود که این قضیه ناتوی خاورمیانه خیلی سریع پیش نرود.»

او تأکید کرد که مشخصا در مورد اردن هم ابتدا سخن از ناتوی خاورمیانه به زبان آورد اما سپس گفت که چنین چیزی فعلا در دستور کار نیست و واقعیت این است که اردن از آن دست کشورهایی است که امنیت خودش از مهم‌ترین مسائل است و از این رو نسبت به ایران یک نوع احتیاط را دارد.

تمامی این‌ها باعث شده است تا «عبدالخالق عبدالله» از تحلیلگران نزدیک به دایره قدرت در امارات به وبسایت بریکینگ دیفنس بگوید که چیزی به نام «پیمان نظامی میان اسرائیل و برخی کشورهای عربی» وجود ندارد، چرا که پیمان نظامی نیاز به توافقات مکتوب دارد که تمامی طرف‌ها ملزم به امضای آن هستند. به گفته او چیزی که وجود دارد، تنها محوری است که بر پایه تفاهمات مشترک شکل گرفته است.

جمع‌بندی

ایده «پیمان استراتژیک خاورمیانه» (MESA)، ناتوی عربی و اکنون ناتوی خاورمیانه یا آن‌چه که رژیم اسرائیل از آن با عنوان «اتحاد دفاع هوایی خاورمیانه» (MEAD) یاد می‌کند، معلول این نگرانی است که با خروج آمریکا از منطقه خلأ قدرت در غرب آسیا به وجود آید.

تحولات ده سال اخیر در منطقه و موفقیت‌های محور مقاومت و ایران در سوریه و یمن و خروج آمریکا از افغانستان و انسجام بیشتر محور مقاومت، رژیم صهیونیستی را مجاب کرده است که با تمام توان به دنبال یارگیری و ایجاد ائتلاف‌های نظامی منطقه‌ای برای مقابله با ایران باشد.

در این میان اما هریک از کشورهای عربی، ملاحظات شدید خود را دارند، به طوریکه هیچ کدام در سطوح رسمی سخنی از ائتلاف و پیمان و حتی نشست با مقامات نظامی اسرائیلی به زبان نیاورده‌اند. مصر اصولا ایران را تهدیدی برای امنیت ملی خود نمی‌داند و دیگر کشورها نیز تلاش دارند تا حداکثر ممکن موازنه را حفظ کنند و خود را به عنوان تهدیدکننده امنیت ملی ایران به تصویر نکشند./فارس