روزهای فیلم روسیه در تهران و فرصت طلایی که ساکن مانده است

آبان نیوز : برگزاری نخستین روزهای فیلم روسیه در تهران و نمایش فیلم‌های سینمایی روسیه در کشورمان خبر خوبی است که روز گذشته از سوی بنیاد سینمایی فارابی اطلاع‌رسانی شد.

خبری که با پیام «نیکیتا سرگیویچ میخالکوف» سینماگر شناخته شده کشور روسیه و رئیس اتحادیه سینماگران این کشور همراه شد و چراغ سبز خوبی برای آغاز سلسله همکاری‌های مؤثر بین دو کشور در حوزه سینما به شمار می‌رود.

میخالکوف در پیام خود نسبت به گسترش روابط سینمایی ایران و روسیه ابراز امیدواری کرد و گفته بود: «ما با اطمینان به فردا نگاه می‌کنیم و به گسترش ارتباطات بین سینماگران روسیه و ایران امیدوار هستیم. این امر باعث آشنایی بیشتر بینندگان دو کشور با همدیگر می‌شود و تنها گسترش روابط بین دو کشور موجب ترویج این روند خواهد شد.»

همانطور که در سخنان این سینماگر مشهور روسی مشهود است، ایجاد مسیر همکاری سینمایی بین دو کشور ایران و روسیه می‌تواند ثمرات زیادی برای هر دو کشور داشته باشد؛ فارغ از موضوعات مشترکی که می‌تواند دستمایه ساخت فیلم‌های مشترک بین دو کشور قرار گیرد، اشتراک‌گذاری تجربیات سینمایی، چه در حوزه مدیریتی و چه در بین هنرمندان این عرصه مثمر ثمر خواهد بود.

شاید بتوان گفت که سینمای ایران و روسیه تا پیش از این، تقریباً هیچ همکاری جدی نداشتند و نهایت اتفاق رخ داده مربوط به تصویربرداری چند اثر در روسیه و یا برعکس است که از جمله شاخص‌ترین آنها می‌توان به فیلم سینمایی «استرداد» به کارگردانی علی غفاری اشاره کرد. از این رو، به نظر می‌رسد که همکاری‌های بیشتری بین دو کشور قابل طراحی است.

اما سؤال مهمی که باید پرسید این است که همکاری سینمایی ایران و روسیه در چه حوزه‌هایی امکان‌پذیر است؟‌

نگاهی به آثار شاخص در سینمای روسیه این نکته را پررنگ می‌کند که سینماگران روسی در ساخت فیلم‌های جنگی تبحر زیادی داشته و آثار متعددی را در این زمینه ساخته‌اند. توانایی سینماگران روسی در ساخت فیلم‌های سینمایی ژانر جنگ، هم در ابداع و استفاده از تکنیک‌های ناب سینمایی است و هم در طراحی محتوایی این حوزه به چشم می‌خورد.

برای مثال فیلم سینمایی «بیا و بنگر» (Come and see) اثری از الم کلیموف یکی از بهترین فیلم‌های سینمایی روسیه در ژانر جنگ است. این فیلم با بهره‌گیری از تکنیک‌های مختلف به خوبی توانسته وحشت‌زا بودن وقایع جنگ را از منظر یک شخصیت ثبت کنند.

از سویی دیگر فیلم سینمایی «جنگ و صلح» (War and Peace) نیز درامی عاشقانه در بستر وقایع جنگی را به تصویر کشیده و یکی از آثار ماندگار در تاریخ سینمای روسیه است.

سرگئی باندارچوک داستان این فیلم را از رمان معروف «جنگ و صلح» لئو تولستوی گرفته و دو داستان پیچیده و بهم پیوسته را در فیلم خود روایت کرده است.

«درناها پرواز می‌کنند» نیز از درامی عاشقانه برای روایت جنگ بهره گرفته و داستانی را در دل جنگ جهانی دوم به مخاطب نشان می‌دهد. در این فیلم که از بهترین فیلم‌های روسی جنگ جهانی به شمار می‌رود، مفاهیمی نظیر مهربانی و وفاداری در شخصیت زن فیلم گنجانده شده است.

سینمای روسیه در بخش درام نیز تجربه‌های موفقی داشته است. برای مثال فیلم سینمایی «آینه» (The mirror) که آندری تارکوفسکی آن را کارگردانی کرده یکی از موفق‌ترین تجربیات سینمای این کشور به شمار می‌رود. وی با استفاده از فلش‌بک، فیلم‌های واقعی تاریخی و اشعار اصیل را درهم می‌آمیزد تا خاطرات یک مرد در حال مرگ را درباره کودکی خود در طول جنگ جهانی دوم، نوجوانی و طلاق دردناک در خانواده‌اش به تصویر بکشد.

علاوه براین، فیلم سینمایی «استاکر» تارکوفسکی نیز داستانی تخیلی و درام را به نمایش می‌گذارد و از جمله فیلم‌های قابل احترام سینمای روسیه به شمار می‌رود.

سینماگران روس در ساخت آثار مستند و تاریخی نیز تجربه‌های موفقی داشته‌اند که از آن جمله می‌توان به مستند «مردی با دوربین فیلمبرداری» و فیلم سینمایی تاریخی «رزم ناو پوتمکین» اشاره کرد. البته به نظر می‌رسد که این سوژه‌ها با هم‌فکری فیلمسازان ایرانی طی همکاری‌های مشترک می‌تواند به نتایج بهتری نیز برسد.

سخنان دیروز سیدمهدی جوادی مدیرعامل بنیاد فارابی بیانگر آن است که ارتباط فرهنگی و هنری ایران و روسیه به ویژه در فعالیت‌های سینمایی می‌تواند ثمرات زیادی داشته باشد.

او گفته بود: «سابقه بیش از ۱۰۰ سال فعالیت سینما در روسیه و ایران موجب شده است قدمت ارتباطات فرهنگی و سینمایی این دو کشور نیز به بیش از یک قرن برسد. همکاری‌ و تعامل با سینمای روسیه با حضور یک هیئت عالی رتبه ایرانی به ریاست دکتر خزاعی در چند ماه گذشته فصل نوینی را برای سینمای ایران و روسیه رقم زد. برگزاری روزهای فیلم روسیه در ایران می‌تواند اولین گام اجرایی برای تحقق این توافقات باشد و امیدوارم به زودی شاهد نمایش فیلم‌های ایرانی بر پرده سینماهای روسیه و تولید فیلم‌های مشترک بین دو کشور باشیم.»

الکسی دِدوف سفیر روسیه نیز در سخنانی که در بنیاد فارابی داشت درباره همکاری‌های مشترک سینمایی بین ایران و روسیه گفته بود: «اگر بخواهیم دقیق به صنعت مشترک سینمای ایران و روسیه نگاه کنیم، اشتراک آن دو را در ساخت و ارائه فیلم‌هایی معنوی که صرفاً با هدف سینمای تجاری ساخته نمی‌شوند، می‌یابیم. این هدف مشترک نمایش گذاشتن زیبایی، عشق، وفاداری، شجاعت، صداقت و معنویت است و در روسیه درست به همین دلیل به صنعت فیلمسازی ایران علاقه دارند.»

محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی که در سفر آگوست ۲۰۲۲ خود به مسکو درباره گفت‌وگوی فرهنگی و اجتماعی بین دو کشور تاکید کرده بود، روز گذشته نیز در سخنانی بر همین موضوع مجدداً تاکید کرد و گفت: «روزهای سینمای روسیه در تهران» نشانگر آن است که با امضاء و تبادل تفاهم‌نامه بین ایران و روسیه طرف‌های مسئول در هر دو کشور مصمم هستند محورهای مورد علاقه را عملیاتی کنند و به روابط فرهنگی و سیاسی عمق بیشتری ببخشند.

به نظر می‌رسد برگزاری هفته‌های فیلم در دو کشور اگرچه اقدام خوبی است اما کمی پیش‌پا افتاده و مقدماتی است. سالهاست که با برخی از کشورهای دیگر هفته‌های فیلم داشته‌ایم اما این رویدادها چندان کمکی نکرده و نتوانسته گامی برای ارتقای سینمای ایران بردارد. به نظر می‌رسد که باید سراغ استفاده از تجربیات دیگر کشورها و ساخت فیلم‌های مشترک رفت. همکاری سینمایی ایران و روسیه می‌تواند فرصتی خوب و گامی روبه جلو در این زمینه باشد.

البته در سال‌های گذشته بارها صحبت از همکاری میان سینمای ایران و روسیه و فیلمسازی نهادهای مسئول در این زمینه شده است، اما هر بار این اتفاق بی‌نتیجه بوده و خروجی خوبی به دست نیامده است. امیدواریم که این اتفاق این بار رخ بدهد و همکاری میان سینمای ایران و روسیه برای ساخت آثار کلید بخورد./تسنیم