فروپاشی آبی در ایران روی دور تند

آبان نیوز| این روزها مایه حیات به دلیل رویکردهای سیاست‌زده و غیرعلمی  در مسیر ممات خود پیش می‌رود. اصل این مشکل به سال‌های اولیه پس از انقلاب بازمی‌گردد، زمانی که دولت به منظور تضمین امنیت غذایی و افزایش درآمدهای غیرنفتی، بخش کشاورزی را حمایت کرد. در آن زمان، این موضوع به دلیل هم‌پوشانی با چالش‌های جنگ قابل درک بود. اما در طول زمان، بازدهی اقتصادی این بخش کاهش یافت.

آمارهای اخیر نشان می‌دهد که حدود ۱۷ درصد از نیروی کار کشور در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند و تقریباً ۹ درصد از تولید ناخالص ملی از این بخش تأمین می‌شود. در طی چهار دهه گذشته، تأکید بر خودکفایی در بخش کشاورزی به عنوان ستون فقرات برنامه ششم توسعه مدنظر قرار گرفت و این سیاست باعث توسعه زمین‌های کشاورزی در مناطق مختلف ایران شد. به عنوان مثال، فقط در حوزه آبریز دریاچه ارومیه، در چهل سال اخیر، بیش از سیصد هزار هکتار زمین کشاورزی به وسیلهٔ افزایش افزوده شده است.

با توجه به اهمیت بی‌نهایت کشاورزی در تأمین محصولات وابسته به منابع آبی، حجم کلی تولید محصولات زراعی در سال ۵۷، ۱۳.۳ میلیون تن بوده است و در حال حاضر به بیش از ۸۳ میلیون تن افزایش یافته است که نمایانگر یک رشد حیرت‌انگیز بالغ بر ۵۲۳ درصد در طول این دوره است. با این حال، جالب توجه است که تولید این محصولات در شرایط غیراستاندارد در درازمدت به یک بحران عظیم آبی منجر شده است.

علاوه بر موارد فوق، در آغاز دهه‌های پس از انقلاب، مساحتی حدود ۹.۴ میلیون هکتار به عنوان زمین زراعی در دسترس کشور موجود بود. اما اکنون این آمار به بیش از ۱۱.۷ میلیون هکتار افزایش یافته است که به معنای رشد بیش از ۲۴ درصدی است. در همین بازه زمانی، جمعیت کشور نیز با یک افزایش بیش از ۱۳۰ درصدی، از حدود ۳۵ میلیون نفر به ۸۵ میلیون نفر رسیده است. در همین حال، تولیدات کشاورزی با رشد ۳۶۸ درصدی، سرعت بیشتری را نسبت به رشد جمعیت داشته و سرانه تولید محصولات کشاورزی نیز از حدود ۷۴۰ کیلوگرم به ۱۵۰۰ کیلوگرم افزایش یافته است، که بیانگر رشد معادل ۱۰۳ درصدی است.

با در نظر گرفتن اهمیت وابستگی تولید محصولات به منابع آبی، در صورتی که تصور کنیم میزان آب در چهار دهه گذشته ثابت مانده و محدود نبوده (طبق داده‌ها کاهش ۷۰ درصدی در سرانه آب تجدیدپذیر در نیم قرن اخیر رخ داده است)، می‌توانید تصور کنید که چگونه می‌تواند نیازهای جمعیت ۸۵ میلیون نفر را تأمین کند!

با توجه به وضعیت کنونی، آمارهای نامتعارفی درباره مصرف آب در کشور ارائه می‌شوند  به نحوی  که به‌ظاهر بیشتر هدررفت آب در بخش مصرف خانگی رخ می‌دهد. با این وجود، تمرکز مداوم بر خودکفایی، که به عنوان اصلی‌ترین راهبرد در سیاست‌های بخش کشاورزی در سال‌های اخیر مطرح شده است، هنوز هم برقرار است. این سیاست، به‌جای ارائه یک راه‌حل جامع برای بحران آبی کشور، تنها یک تصویر برآمده است. متاسفانه، این تصویر تنها برای زیست‌بوم ایران که در حال سقوط سریع است، تأثیری قابل ملاحظه‌ای نداشته است.

متاسفانه باید گفت که شرایط آب و هوایی کنونی با سبک زندگی ما هماهنگی ندارد. بسیاری از محصولات کشاورزی، از نظر مصرف آب و روش کشت، در کشور به صرفه نیستند. در چنین موقعیتی، تلاش برای خودکفایی، نه تنها امنیت غذایی و حتی سیاسی را تضمین نمی‌کند، بلکه به عکس، امنیت را به خطر می‌اندازد. در حال حاضر، بیش از ۸۵ درصد از ایران در منطقه‌های خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. از مخازن آب زیرزمینی کشور، تقریباً ۶۰ درصد آن در طی ۱۵ سال گذشته و ۹۰ درصد آن در ۲۵ سال گذشته بهره‌برداری شده است و هر ساله حدود ۶ میلیارد مترمکعب آب به مخازن زیرزمینی کشور اضافه می‌شود. برای مقابله با بحران بی‌آبی، باید بهبود روش‌های آبیاری، جلوگیری از کشت محصولات نیازمند آب، مانند برنج در مناطق کم آب، متوقف کردن کشت محصولات بهانه خودکفایی و تولید داخلی، حفظ مراتع و جنگل‌ها و استفاده از نیروهای متخصص در بخش کشاورزی به جای اقدامات غیرتخصصی‌ را در نظر گرفت. این اقدامات می‌تواند در کاهش بحران بی‌آبی که به سرعت بر ملت آوار می‌افتد، موثر باشد./کانال تلگرامی مجمع فعالان اقتصادی